Terugblik: Leren van André Kuipers
In de Week van het Klimaat brachten wij bestuurders en HR-professionals uit zorg en welzijn samen voor het event ‘Leren van André Kuipers’ op dinsdag 1 november op de Wageningen Universiteit. Het werd een ochtend tussen pessimisme en optimisme over de stand van het klimaat. Maar de boodschap was duidelijk en positief: met visionair leiderschap gaan we een heel eind komen.
Tijd in de ruimte
André Kuipers heeft de unieke ervaring gehad om de aarde vanuit de ruimte te zien. In anderhalf uur draaide het ruimtestation ISS, waarin hij ruim tien jaar geleden 193 dagen doorbracht, om de aarde. De ruime vensters in het station boden hem een weergaloos uitzicht. “Dan zie je pas hoeveel oceaan de aarde is. Maar ook op het land valt er veel op. De prachtige blauwe zee rondom de Bahama’s, de bergen van de Himalaya, Nederland met zijn duidelijke kustlijn.” Terug op aarde drong het besef steeds meer door hoe kwetsbaar onze leefomgeving is. “Ik had in de ruimte sterk het gevoel: we kunnen nergens anders heen. Het heelal is een onherbergzame plek. In de tijd in de ruimte voelden we echt het gemis van de natuur op aarde.”
De meerwaarde van ruimtevaart
Terug op die aarde meldde Kuipers zich aan als ambassadeur voor het Wereld Natuur Fonds en sindsdien maakt hij zich sterk voor klimaatbewustzijn. Waarbij de ruimtevaart nog steeds heel goed van pas komt. “Dankzij de ruimtevaart kunnen we de aarde vanaf een afstand waarnemen. Veel van wat we weten krijgen wij door via satellieten. Ontbossing in de Amazone en Borneo, drooggevallen rivierbeddingen in Somalië, bosbranden in Australië en Californië: onze satellieten laten het scherp zien. Ook de ontwikkeling van de klimaatverandering in de tijd is goed waar te nemen vanuit de ruimte.”
Wat heb je nodig voor ambitie?
Wat is nodig om het tij te keren? Kuipers: “Kennedy had ooit een groot plan om een mens naar de maan te brengen. Voor zo’n grote ambitie heb je de 4 d’s nodig: dromers, denkers, doeners en durfallen. En eigenlijk nog een vijfde: donateurs. Dat alles bij elkaar stelt ons tot veel in staat. Bij het nadenken over klimaatproblemen wisselt mijn stemming voortdurend tussen pessimisme en optimisme. Waarbij het laatste toch de overhand krijgt. Ik zie zeker bij de jongere generatie veel innovaties die hoop geven. Om die in goede banen te leiden, is visionair leiderschap nodig, zoals Kennedy dat ooit uitstraalde.”
Perspectief bieden
Een optimistische boodschap bracht ook Tim van Hattum, klimaatwetenschapper aan de Wageningen Universiteit. Zijn focus ligt meer op het oplossen van klimaatproblemen in Nederland. “Een op de vijf Nederlanders denkt dat ons land in 2120 onder water staat”, weet hij. “Klimaatdepressie is een serieus probleem. We moeten vooral laten zien dat er ook oplossingen zijn.”
Stel dat we Nederland opnieuw zouden kunnen inrichten, hoe zouden we dat doen? Van Hattum dacht hier samen met een team van wetenschappers en studenten over na en presenteerde in 2020 een plan voor ‘een natuurlijkere toekomst voor Nederland in 2120’. Uitgangspunt daarbij is de natuur zelf. “We moeten weer meer gaan samenwerken met de natuur, investeren in onze eigen biosphere. Het herstel van de biodiversiteit staat daarbij voorop.”
De kaart van Nederland in 2120 toont de oplossingen: energie- en voedselproductie op de Noordzee, kleigronden voor circulaire landbouw, ruimte geven aan rivieren en klimaatslimme loofbossen. De steden worden groen met vooral houtbouw. “Mensen zijn steeds wanhopiger aan het worden, deze kaart biedt weer perspectief. Het vraagt wel om een sterke regierol van de overheid. Wij zijn een rijk land met veel investeringsmogelijkheden. Pak die rol en zorg dat er stappen worden gezet naar meer perspectief en gezondheid.”
Ook Van Hattum sloot af met een voorbeeld van visionair leiderschap. Als marathonloper liet hij zich inspireren door Eliud Kipchoge, die als doel had de marathon onder de twee uur te lopen. “Hij heeft daarvoor een heel team geformeerd met onder meer 41 hazen. En het is hem gelukt. Voor mij een symbool voor de lange weg die wij te gaan hebben op weg naar een beter klimaat. Dat is ook een marathon, maar dan in kleine stappen.”
Investeringen terugverdienen
Na de presentaties van Kuipers en Van Hattum volgde er een gesprek met de zaal. Wat kan de sector zorg en welzijn doen om duurzaamheid te versnellen? Uit diverse reacties bleek dat de goede wil om te verduurzamen zeker aanwezig is, maar dat de financiering vaak het struikelblok is. Ook het gebrek aan verplichting maakt dat de aandacht van bestuurders naar meer acute thema’s zoals personeelstekort uitgaat.
“Maak de opbrengst van investeringen zichtbaar,” adviseerde André Kuipers. “Zonnepanelen kosten veel geld, maar leveren ook veel op. Je kunt er op termijn zelfs geld mee verdienen. En wijs niet met het vingertje, maar geef het goede voorbeeld. Je moet mensen niet dwingen, maar wel overtuigen met wetenschappelijke feiten.” Van Hattum sloot zich hierbij aan. “Investeringen in gezond voedsel en een gezonde omgeving gaan zich op termijn dubbel en dwars terugverdienen. En als we niets doen, gaat het vijf keer zoveel kosten om de schade te herstellen.”
Reacties van deelnemers
- "Ik heb heel veel geleerd van de kijk op het klimaat. De complexiteit van het probleem is de oplossing."
- "De praktische tips neem ik mee naar mijn organisatie."
- "Ik heb meer ideeën opgedaan voor duurzaamheid. Prima presentatie, zeer interessant."
- "Mooie bijeenkomst. Inzoomen van het heelal tot de organisatie."
Nieuwsgierig naar eerdere edities?
Heeft u een editie van 'Leren van' gemist? Van elke themabijeenkomst maken wij een korte terugblik.
